Προς τιμήν ενός τυπά με τον οποίο είχα την εκτενέστερη μπλογκoσυζήτηση της μέχρι τώρα πορείας μου, αποφάσισα να ασχοληθώ με το τι είναι ο νεο-φιλελευθερισμός.
Ναι αγαπητά μου παιδιά, σήμερα δεν έχει μπουτάκια και βυζάκια, ή ποιήματα που αυτές για τα οποία τα γράφαμε μας αντιμετώπιζαν σαν νούμερα. Βέβαια, καθότι δεν είμαι ειδικός, θα δανειστώ την βοήθεια του Κόλιν Χέι, καθηγητή στο τμήμα Διεθνών Σπουδών του πανεπιστημίου μου, και του βιβλίου του "Political Analysis: a critical introduction, 2002, Hampshire: Palgrave Macmillan".
Στο εισαγωγικό κεφάλαιο ο Χέι παρουσιάζει διάφορες πολιτικές θεωρίες καθώς και θεωρίες διεθνών σχέσεων, παραθέτωντας εκτενείς πίνακες με τα χαρακτηριστικά της κάθε προσέγγισης. Λόγω χώρου, εκθέτω τα στοιχεία μόνο του νεοφιλελευθερισμού, δίνωντας (εμ πως αλλιώς) την καυστική αλλά όχι κακοπροαίρετη κριτική μου. Θα κινηθούμε σε ένα κυνικό ύφος, έτη φωτός πίσω από το αντίστοιχο του Κόλιν Χέι.
ΕισαγωγήΤο κακό όταν ξεκινάς μια έρευνα θεωριών πολιτικής οικονομίας είναι πόσα παρακλάδια συναντάς που για να τα καταλάβεις χρειάζεσαι 2-3 διδακτορικά. Ο κλασικός φιλελευθερισμός βάσει της wikipedia έχει 8 παρακλάδια, ένα εκ των οποίο και ο νεοφιλελευθερισμός. Και μετά λέμε για τα ΜΛ ΚΚΕ, ΛΜ ΚΚΕ, ΚΚΕ ΜΛ κ.ο.κ.
Πολύ γενικά, οι βασικές ιδέες του Φιλελευθερισμόυ και του Νεοφιλελευθερισμού σχετίζονται με τα κλασσικά έργα των Άνταμ Σμιθ και Τζον Στιούαρτ Μιλς, βρίσκουν απήχηση στο Κευνησιανό κράτος πρόνοιας του μεταπολεμικού δυτικού κόσμου και απηχούν κηρύγματα όπως ελευθερία, ανοιχτή (laissez-faire) οικονομία, και φιλελεύθερη δημοκρατία. Το σημείο στο οποίο ο νεοφιλελευθερισμός μεταλλάσεται σε συντηρητικό φιλελευθερισμό ή νεο-συντηρητισμό δεν θα με απασχολήσει εδώ.
Έτσι, ακόμα και αν φαινομενικά τούτη η συσχέτιση παρουσιάζει μεγάλη σημασία στην παρούσα εποχή εξαιτίας του ότι αυτές οι δύο ιδέες αντικατοπτρίζουν τα μεγάλα κόμματα στις προηγμένες χώρες (είτε ξεκάθαρα στις ΗΠΑ, είτε ενδόμυχα σε χώρες όπως η Γαλλία και η Αγγλία και η Ελλάδα – ω ναι – που οι σοσιαλιστές έρχονται όλο και πιο δεξιά), νιώθω την ανάγκη να μην εξετάσω την πολιτική και διεθνή διάσταση του νεο-φιλελευθερισμού ως την εναλλακτική διατύπωση του νεο-συντηρητισμού.
Αντιθέτως, θεωρώ πως αυτά όλα είναι ωραία για να γεμίζουν σελίδες βιβλίων και άρθρων. Τα προβλήματα σήμερα είναι τόσο απτά που τα άπειρα συνέδρια όπου διανοούμενοι κηρύττουν τις απόψεις τους είναι πηγές πνευματικής τροφής, τείνουν όμως να εντάσσονται στην κλάσσική ψευδοιντελιτζέντσια των σοφών. Τα κοινά του νεο-συντηρητισμού και του νεο-φιλελευθερισμού a fortiori είναι πολλά, και χωρίς να έχω πρόθεση να ισοπεδώσω το ένα ή το άλλο δεν θα σταθώ στις διαφορές τους.
Ως εκ τούτου, θα αντιμετωπίσω τον νεο-φιλελευθερισμό ως μια θεωρητικά πιο προοδευτική προσέγγιση στην πολιτική οικονομία και τις διεθνείς σχέσεις όπως εμφανίστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι και τα τέλη του 20ου αιώνα. Δεν θα του χαριστώ όμως στα καθαρά αποικιοκρατικά αγκάθια που κουβαλάει είτε αυτά είναι κατάλοιπα του κλασικού φιλελευθερισμού είτε επιταγές της Αμερικανικής πολιτικοστρατιωτικοοικομικής επέκτασης, οι οποίες τον κάνουν τόσο δύσκολο να διαχωριστεί επί του παρόντος από τον νεο-συντηρητισμό.
Και αυτό στα μάτια κάποιου σαν εμένα που έχω διαβάσει 2-3 πράγματα αλλά δεν θα κάτσω να τραβήξω τις κοτσίδες μου για να δω αν στα σημεία εκφράζει κάτι πιο προοδευτικό. Και επίσης θα υιοθετήσω την θέση του Κόλιν Χέι αναφορικά με την ιστορική (και όχι απαραίτητα θεωρητική) συνέχεια στην σχέση ιδεαλισμού-νεοφιλελευθερισμού.
Οι όμορφες ουτοπικές γέφυρες, όμορφα καίγονται... Και μετά ξαναχτίζονται
Aims / Contributions of Neo-Liberalism:1) To counter the state-centrism of realism and neo-realism and to reinsert economic dynamics into international relations.
2) To explore the possibilities for cooperation within the international systems.
3) To explore the implications of a more flexible and positive view of human nature.Οι συγκεκριμένοι στόχοι του Νεο-φιλελευθερισμού είναι εξαγνισμένοι, όπως και κάθε πολιτικής θεωρίας που θέλει να σέβεται τον εαυτό της. Η αντιθεσή του με το συντηρητικότατο κινήματος του ιδεαλισμού που δεν οδήγησε και σε μεγάλα επιτεύγματα την ανθρωπότητα, πλην δύο παγκοσμίων πολέμων, είναι ουσιαστική εκ πρώτης όψεως αν και ο Χέι αντιμετωπίζει τον νεο-φιλελευθερισμό ως την συνέχεια του ιδεαλισμού. Ας μην μπλέκουμε όμως τα μπούτια μας τόσο νωρίς. Επι του παρόντος, οι εν λόγω στόχοι είναι συμβατοί με τις μεταπολεμικές αντιλήψεις, έστω και και αν γίναν πιο έντονες μετά την οικονομική κρίση του 1970 λόγω μιας σειράς οικονομικών φαινομένων που ξεφεύγουν του γνωστικού μου πεδίου για να καταπιαστώ μαζί τους επαρκώς.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η δυναμική της οικονομίας εις βάρος ενός δυσκίνητου κράτους, η διεθνής συνεργασία, και μια πιο θετική απεικόνιση του homo malakius ή economicus αποτυπώνουν πολύ φυσιολογικά τις ελπίδες για καλύτερες μέρες μετά την σφαγή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μια σημείωση μόνο... Η διατύπωση του νεοφιλελευθερισμού κατ’ εμέ υπό αυτές τις αγνές συνθήκες θα είχε νόημα μόνο δίχως την συνάντηση της Τεχεράνης και την Συμφωνία της Γιάλτας το 1945 αρκετά χρόνια πριν. Εκεί δηλαδή που υπογράφηκε η ύπαρξη πόλωσης για τουλάχιστον 40 χρόνια. Εκεί που τα επιτελεία της πόλωσης αποφάσισαν να χωρίσουν στρατιωτικά, οικονομικά, και τσεπο-ιδεολογικά τον πλανήτη. Το 1970, πέραν των οικονομικών καπιταλιστικών σχέσεων που θεωρούν ακόμα πιο επιτακτική της laissez faire νοοτροπίας και την ολική απόσυρση του κράτους, ο κόσμος ιδεολογικά περιμένει πότε θα αρχίσει η μαζική ανταλλαγή βομβών για να γλυτώσουμε. Κίσσινγκερ, πύραυλοι της Κούβας πιο πριν ή ακόμα και Κορέα, Βιετνάμ, γιατί όχι και η Ελλάδα, αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα πως οι ιδεολογίες δεν χτίζονται...
Οι ιδεολογίες επιβάλλονται.
Ο αντικεντρισμός, η διεθνής συνεργασία, και η πίστη στην ανθρώπινη λογική είναι ευφάνταστα και καθόλου κολάσιμα παραδείματα προοδευτικής σκέψης. Το πόσο μπορούν να επιτευχθούν με δεδομένο (κατ’εμέ) τον έμφυτο ανθρωπινό εθισμό στην δύναμη και τα πλούτη σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο υπόκειται μάλλον σε φιλοσοφική ή και θρησκευτική ανάλυση. Εδώ θα περιοριστούμε στην κριτική μιας θεωρίας...
Η οποία καλώς ή κακώς ταυτίζεται με αυτή ρεαλιστών και μαρξιστών φιλοσόφων που δεν τα βάζουν a priori με τον νεο-φιλελευθερισμό αλλά με την λογική ότι ο Homo Economicus είναι απόλυτα εκλογικευμένος (rational) και όχι παρτάκιας και φιλάργυρος όπως εγώ τουλάχιστον τον αντιλαμβάνομαι... Ακόμα και ο
Άνταμ Σμιθ το είχε διαγνώσει άλλωστε :-)
To be continued...