Άλλο Ιδρυτής και άλλο Θεμελιωτής

Όταν πριν ακριβώς 216 χρόνια, στις 17 Ιουλίου του 1790, ο Άνταμ Σμιθ αποχαιρετούσε τον μάταιο τούτο κόσμο, λογικά δεν θα μπορούσε να φανταστεί πόση επιρροή θα είχε το ονομά του στις μελλοντικές συζητήσεις για την παγκόσμια ιστορία και εξέλιξη.

Πάντα οι πρωτοπόροι κουβαλάνε μια ευλογία ή μια κατάρα, όπως το πάρει ο καθένας. Και καθότι στην συνέχεια ερευνητές, πολιτικοί, αναλυτές και άλλα φρούτα του πνευματικού στοιχείου τους αλλάζουν τα φώτα, ποτέ δεν μπορούν να ησυχάσουν. O Μαρξ λόγου χάρη μπορεί να είναι ένας σύγχρονος Σίσσυφος στον άλλο κόσμο.

Μην ξεφεύγουμε όμως. Ο Άνταμ Σμιθ δημιούργησε τον "Πλούτο των Εθνών" (1776) σε μία εποχή που η Σκωτία και ολόκληρη η Βρεττανία βίωνε την ολοκλήρωση της πρώτης περιόδου της Βιομηχανικής Επανάστασης, παράλληλα με τον γενικότερο Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Όμως πως ένα βιβλίο που πραγματεύεται τον φιλελευθερισμό και την άνθηση του εμπορίου, με ότι αυτό συνεπάγεται, μπορεί να συμβαδίσει με τις γενικότερες ιδέες του Διαφωτισμού. Εδώ θα δωθεί μια ελαφρά απλοϊκή εξήγηση, αποστασιοποιημενη από οικονομικές θεωρίες, για να βάλουμε κάποια πράγματα στην θέση τους.

Καταρχάς στα 1776 η Βιομηχανική Επανάσταση δεν έχει καμία σχέση με τις εικόνες των μαζικών εργοστασίων, των ετοιμοθάνατων εργατών και του Λονδίνου του Καρόλου Ντίκενς που χαρακτηρίζει τον αμέσως επόμενο αιώνα. Σαν τον τυπά που έχει περάσει το στάδιο του φλερτ και περνάει μια χαρά, ο Άνταμ Σμιθ ζει σε ένα περιβάλλον αρκετά χαρωπό και σε μια περίοδο δημιουργική, σκεπτόμενη και ανατρεπτική. Ο "Πλούτος" εκφράζει όχι μόνο μια οικονομική θεωρία αλλά και μια ελπίδα ότι το πρώιμο φαινόμενο που αντικρύζει ο Σμιθ μπορεί να εξελιχθεί σε μια διαχρονική και βιώσιμη λειτουργία.

Το πρόβλημα σε σχέση με τον διάσημο οικονομολόγο δεν ξεκινάει από το γεγονός ότι η ιστορία δεν εξελίχτηκε όπως την είχε οραματιστεί... Ξεκινάει από το γεγονός ότι όσοι αναφέρονται σήμερα σε αυτόν αποκρύπτουν μια βασική πτυχή. Ο Άνταμ Σμιθ δεν ήταν ένας ρομαντικός καπιταλιστής... Ήταν ένας ισσοροπημένος θεωρητικός που απλά είναι ευρέως γνωστή μόνο μία πλευρά του...

Εκτός του "Πλούτου", ο Σμιθ έγραψε 2 εκδόσεις των "Ηθικών Αισθημάτων" μία πριν (1759) και μία μετά τον "Πλούτο". Σε πολύ γενικές γραμμές, παρά την πεποίθηση ότι το αόρατο χέρι του οικονομικού συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε εκλογικευμένες αποφάσεις μεταξύ των διαφόρων παραγόντων, τα "Ηθικά" θεωρούν ότι καθαρά κοινωνιολογικά οι άνθρωποι είναι φύσην εγωιστές, άπληστοι και γενικά κοιτάνε την πάρτη τους....

Αυτοί που σήμερα μιλάνε για τον Άνταμ Σμιθ, του έχουν κολλήσει μια ταμπέλα βασιζόμενη στην οικονομική πλευρά της θεωρίας του, και αφήνοντας στην άκρη τους προβληματισμούς του, την πεποιθησή του ότι το καθαρά ιδεατό οικονομικό σύστημα μπόρει να γίνει έρμαιο της ανθρώπινης φύση. Άλλωστε, the care of the universal happiness of all rational and sensible beings, is the business of God and not of man (Σμιθ, 1759).

Επομένως, το σύστημα που προτείνει είναι περιγραφικό μη ρεαλιστικό και καλά θα κάνετε να μειώσετε τις παραμέτρους που το αποσυντονίζουν ώστε να έχετα καλύτερα αποτελέσματα. Αλλά επειδή μόνο ο θεός θα μπορούσε να κουμαντάρει μαεστρικά παράγοντες όπως τις κοινωνικές ανισότητες, τους πόρους παραγωγής, το φυσικό περιβάλλον, κλπ, ο άνθρωπος είναι ανέφικτο να πετύχει αυτό το στόχο. Μπορεί μόνο να τον προσεγγίζει. Ετσι, Το αόρατο χέρι θα μπορούσε να είναι μια υπερανθρώπινη αλληγορία του Νίτσε αλλά ο Σμιθ δεν τον πρόλαβε, οπότε είναι μάλλον σκέτη αλληγορία.

Οι πραγματικοί θεωρητικοί του καπιταλισμού, ή σκληροπυρηνικοί, μπορούν να αναζητηθούν στους επόμενους αιώνες, από τον Ρικάρντο μέχρι τον Κέινς, τον Φρίντριχ Χάγεκ (καμία σχέση με την Σάλμα Χάγεκ - που έχει βραβευθεί και με νόμπελ και με άπειρα μετάλλια βραταννικών και αμερικάνικων πανεπιστημίων για το γεγονός ότι παρουσιάζει τον καπιταλισμό ως την εφαρμογή των φυσικών κανόνων στην οικονομία - χωρίς κοινωνικές προεκτάσεις δηλαδή) και τους ακολουθητές τους... Οι οποίοι είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για την ανισότητα που επικρατεί σήμερα.

Και τελικά το μόνο που μένει είναι μια ρετσινιά... Που ευτυχώς με λίγο ψάξιμο στην σημερινή κοινωνία της πληροφορίας μπορεί να αποκηρυχτεί....

Έστω και 216 χρόνια μετά